مقدمه :  

با فرا رسیدن تابستان ، نوجوانان و جوانان ما پس ازپشت سرگذاشتن یک سال تحصیلی توام با تلاش ، درپی آنند که اززمان فراغت تابستانی خود بیش ترین بهره را ببرند . پدران ، مادران ومسئولان تعلیم وتربیت نیز با دغد غه چگونگی گذراندن اوقات فراغت کودکان ونوجوانان بدنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند . اوقات فراغت پدیده ای است که از یک سو مناسب ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار می آید و از سویی دیگر می تواند زمینه ساز بسیاری از مشکلات اجتماعی ویژه کاریهای فردی واجتما عی باشد . بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبه رو نشویم و برنامه ای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم ، دچار صدمات و ضررهای جبران ناپذیری خواهیم شد . امروزه بیشتر وقت جوانان ، به ویژه در فصل تابستان به اوقات فراغت اختصاص می یابد . طبق استانداردهای بین المللی ، تعداد روزهای فراغت کشورهای دیگر در سال ، 80 روز و این رقم در کشور ما 10 روز بیشتر ،90 روز است . اما بررسیهای انجام گرفته نشان می دهد که تنها 61 درصد جوانان ایرانی اوقات فراغت خود را کافی می دانند . با گسترش دامنه اوقات فراغت باید دستگاهها و نهادهای متولی برای گذران مناسب این ایام به فکر برنامه ریزی مناسب برای کودکان  و جوانان و نوجوانان باشند.

مفهوم اوقات فراغت :

در فرهنگ عمید درباره تعریف و معنای اوقات فراغت چنین آمده است : فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است . در همه تعاریف بر عنصرآزادی و اختیار فرد در انتخاب نوع فعالیت در زمان فراغت و نیز لذت بخش و ارضا کننده بودن فعالیت تاکید شده است . در یک جمع بندی کلی از مباحث فوق می توانیم اوقات فراعت را زمانی بدانیم که شخص در اختیار خودش است و می تواند به کار دلخواه خود بپردازد .

اوقات فراغت وتامین نیازها :

گذران اوقات فراغت نیازهایی را درپی دارد که به اختصاربدان اشاره می شود .

1- نیا ز به استراحت ورفع خستگی : انسان ها همه نیاز به استراحت و رفع خستگی دارند . پیوستگی در انجام کارها و نبود زمان کافی برای استراحت و فراغت موجب نزول کیفیت کار و نیز پر خاشگری فرد فعال می گردد . ولی باید به کودکان و نوجوانان آموخت که زمان استراحت زمان بطالت نیست . بلکه زمانی است که فرد به تمرکز اعصاب می پردازد و حاصل آن افزایش بازده است . بدن و ذهن آدمی پس از مدتی کار ، خود به خود نیازمند استراحت است و بطور طبیعی بدان می پردازد . پس اوقات فراغت می تواند چنین نیازی را رفع کند .

2- نیا ز به تفریح : پس از انجام کار در طی ایامی خاص ، آدمی نیاز دارد تا اوقاتی را صرف تفریح کند . نقل می کنند که حضرت علی (علیه السلام) درروزهای جمعه به بیرون از شهر مدینه و به قصد تفریح می رفتند . پس الگوهای دینی جایگاهی برای تفریحات در زندگانی پر بار خود در نظرگرفته بودند . گاه در ایام فراغت به سفر نیز می توان رفت و پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم) فرموده اند : سافروا تصحوا . مسافرت کنید تا سلامت بمانید . حتی سفرهای کوتاه به بیرون شهر در روزهای جمعه و خوردن ناهار در کنار رودخانه و سبزه زار می تواند تفریحی دل انگیز محسوب شود . به هر حال باید ترتیبی اتخاذ نمود که درایام سال کودکان و نوجوانان از تفریحات سالم برخوردار شوند .

3- سرگرمی و ایجاد تنوع : نیاز دیگری که در اوقات فراغت رفع می شود ، نیاز کودکان و نوجوانان به سرگرمی و تنوع داشتن است . بخشی از درگیریهای درون منزل که میان کودکان رخ می دهد به این دلیل است که آنها بیکارند و وسیله ای برای سرگرمی ندارند . پس تنوع در گذراندن اوقات فراغت باعث ایجاد تنوع در زندگی می گردد و تنوع مانع پدید آیی افسردگی است . آنچه افسرده ها از آن گله مند هستند ، نداشتن تنوع در زندگی و یکنواخت شدن آن است . پس با راهنمایی فرزندان به انجام فعالیتهای متنوع ، زمینه علافه مندی آنان به زندگانی را فراهم آوریم .

4- شکوفایی استعدادهای شخصی : هر یک از فرزندان ما دارای استعداهایی است . در تعریف استعداد گفته اند که آن توانایی بالقوه ای است که اگر در محیط مساعدتری قرار بگیرد ، به شکوفایی می انجامد . فردی که استعدادهایش به نحو مطلوبی به شکوفایی رسیده باشد ( به خود شکوفایی دست یافته است . یکی از زمینه هایی که موجب رشد استعدادها را فراهم می آورد پرداختن به فعالیتهایی است که فرزند در اوقات فراغت انجام می دهد . از جمله راههایی که می توان از طریق آنها مبادرت به شناخت استعدادهای کودکان و نوجوانان نمود ملاحظه کردن کارهایی است که آنان ، با علاقه انجام می دهند و نیز به تکرار آن می پردازند . پس در لحظه هایی که کودکان و نوجوانان خود مایلند به فعالیتی روی آورند ، بهتر می توان به شناخت استعدادها و علایق آنان پی برد و تمهیدات و امکانات لازم را برای رشد و بالندگی استعدادهایشان فراهم کرد .

5- شکوفایی فردی و اجتماعی : گذران اوقات فراغت باید به نحوی باشد که زمینه های لازم را برای شکوفایی فردی و اجتماعی را فراهم آورد . زیرا شکوفا کردن استعداد ها از اهم وظایف تعلیم و تربیت است . و انسان بالنده فردی است که به خود شکوفایی رسیده باشد و یکی از عواملی که به خود شکوفایی فرد کمک می کند ، گذران اوقات فراغت است . در حین گذران اوقات فراغت که فعالیتی آزاد و اختیاری است به فرد به دلخواه خود به فعالیتی می پردازد که استعداد انجام آن را دارد و به آن فعالیت علاقه مند نیز می باشد . هرگاه آدمی به فعالیتی بپردازد که هم استعداد آن را دارد و هم بدان علاقه مند است ، قطعا به شکوفایی در بعد فردی میرسد .

شکوفایی در بعد اجتماعی نیز آن گاه محقق می گردد که فرد در کنار جمعی به فعالیت می پردازد و از طریق فراگیری مهارتهای اجتماعی به رشد وبالندگی بیشتری دست یابد .

فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره ، ولو ساعتی یا کمتر از آن ، باعث افزایش اضطراب یا فشار روانی شده ، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می آورد و فرد در تفکر مولد وخلاق با مشکل جدی مواجه می گردد . به طورمسلم ، همان طوری که ذکر شد فشار ذهنی و روانی ناشی از فعالیتها و مشغله های مستمر و بی وقفه نه تنها موجب اختلال در بهداشت روانی فرد می شود بلکه قدرت فراگیری ، ادراک مطالب و نگاه داری ذهنی را به حداقل می رساند . لذا ضروری است که اولیاء و مربیان ضمن توجیه کودکان و نوجوانان نسبت به اهمیت ، ارزش و نقش حیاتی اوقات فراغت درچگونگی حسن گذران فرصت های آزاد ، آنها را یاری دهند .