امام على علیه السلام در کلام مقام معظم رهبرى (دام ظله)

بزرگ مرد بیدارى و پایدارى

درباره امیرالمومنین (علیه الصلاة و السلام) قریب هزار و چهار صد سال است که گویندگان، نویسندگان، متفکران، شعرا، مرثیه سرایان، مداحان اهل بیت و همه، از مسلمانان و غیر مسلمانان از شیعه وغیر شیعه، سخن گفته‏اند و تا ابد الدهر هم خواهند گفت؛ ولى درباره این بزرگوار، به قدرى دایره سخن، گسترده‏است که از هر طرف وارد شویم، نا گفته‏هایى را مشاهده مى‏کنیم .

من فکر مى‏کردم که اگر بخواهیم امروز یک جمع‏بندى از شخصیت امیر المومنین علیه السلام ارایه بکنیم، چه باید بگوییم. منظورم آن جوهر ملکوتى و غیر قابل دست یابى آن انسان الهى نیست که امثال بنده به آن راهى نداریم؛ منظورم همان بخشى از چهره و هویت و شخصیت اوست که انسان‏ها مى‏توانند درباره آن ببینید، بیندیشید و احیانا سرمشق بگیرند. دیدم کار یک خطبه و یک ساعت و این‏ها نیست؛ این شخصیت، ابعاد خیلى عظیمى دارد، «هو البحر من اى النواحى اتیته» نمى‏شود یک جمع بندى به دست مخاطب داد؛ که بگوییم امیرالمومنین این است .

بله مى‏توانیم از ابعاد مختلف وارد بشویم؛ به قدر فهم و همت و بصیرت خودمان چیزى درباره این بزرگوار عرض بکنیم. من فکر کردم دیدم شاید بشود صد صفت ـ که همین تعبیر صد، در بعضى از روایات هم آمده است ـ صد خصوصیت در امیرالمؤمنین پیدا کرد؛ چه خصوصیات معنوى، مثل علم آن حضرت، مثل تقوا، زهد، حلم و صبر آن حضرت که خصال نفسانى اوست، چه خصوصیات رفتارى او به عنوان یک پدر، یک شوهر، یک شهروند، یک سرباز، یک فرمانده، و یک حاکم؛ یا خصوصیات آن حضرت در برخورد با مردم؛ یک انسان متواضع، عادل، تدبیرکننده کارهاى مردم و یک قاضى !

شاید بشود صد صفت این جورى براى امیر المومنین شمرد؛ که اگر کسى بتواند این صد صفت را با بیان جامعى، گویا و رسا بیان بکند، اجمالا توانسته است صورت نسبتا کاملى از امیر المومنین، ارایه بدهد. منتها دایره این صفات هم به قدرى باز، وسیع و گسترده است که براى هر کدام، اقلا باید یک کتاب نوشت.

امیرالمؤمنین در دوره‏هاى مختلف زندگى خود، چه در دوران نوجوانى، یعنى در اوایل بعثت پیامبر و چه در عنفوان جوانى، یعنى آن هنگامى که هجرت به مدینه اتفاق افتاد، که در آن وقت على علیه السلام یک جوان بیست و چند ساله بوده است، چه در دوران بعد ازرحلت پیامبر و آن محنت‏ها و آن امتحان‏هاى دشوار، و چه در دوران آخر عمر؛ یعنى پنچ سالى که در اواخر عمر، امیر المومنین حکومت و خلافت را پذیرفت و مسئولیت پیدا کرد، در تمام این تقریبا پنجاه سال، خصوصیات بارزى را با خود حمل مى‏کرده است. همه ـ به خصوص جوانان ـ از این نکته مى‏توانند درس بگیرند.

شخصیت‏هاى عظیم تاریخ، غالبا از دوران جوانى، بلکه از دوران نوجوانى، برخى از خصوصیات را با خود همراه داشته‏اند و یا در خود به وجود آورده‏اند. برجستگى انسان‏هاى برجسته و بزرگ معمولا به یک تلاش بلند مدت، متکى است؛ و این را ما ، در زندگى امیرالمومنین مى‏بینیم.

من در جمع بندى این زندگى پر فراز و نشیب، این نکته را مشاهده مى‏کنم و به شما عرض مى‏کنم که امیرالمؤمنین از اوایل نوجوانى تا هنگام مرگ، دو صفت «بصیرت» و «صبر» را با خود همراه داشت؛ بیدارى و پایدارى. او یک لحظه دچار غفلت و کج فهمى و انحراف فکرى و بد تشخیص دادن و اقعیت‏ها نشد. از همان وقتى که از غار حرا و کوه نور، پرچم اسلام به دست پیامبر برافراشته شده و کلمه «لا اله الا الله» بر زبان آن بزرگوار جارى شد و حرکت نبوت و رسالت آغاز گردید، این واقعیت درخشان را على بن ابى طالب علیه السلام تشخیص داد؛ هم پاى این تشخیص ایستاد و هم با مشکلات آن ساخت؛ اگر تلاش لازم داشت، آن مبارزه را کرد؛ اگر جانفشانى مى‏خواست، جان خود را در طبق اخلاص گذاشت، و به میدان برد؛ اگر کار سیاسى و فعالیت حکومت دارى و کشور دارى مى‏خواست، آن را انجام داد. بصیرت و بیدارى او، یک لحظه از او جدا نشد. دوم، صبر و پایدارى کرد و در این راه استوار و صراط مستقیم، استقامت ورزید. این استقامت ورزیدن، خسته نشدن، مغلوب خواسته‏ها و هواهاى نفس انسانى، که انسان را به تنبلى و رها کردن کار فرا مى‏خواند، نشدن نکته مهمى است.

بله، عصمت امیرالمؤمنین قابل تقلید نیست. شخصیت امیرالمؤمنین قابل مقایسه با هیچ کس نیست. اما هر کدام از انسان‏هاى بزرگى که در محیط و یا در تاریخ خودمان هم مشاهده کرده‏ایم، اگر بخواهند با امیرالمؤمنین علیه السلام مقایسه بشوند، مثل مقایسه ذره با آفتاب است ـ قابل مقایسه نیستند ـ اما این دو خصوصیت در امیر المؤمنین قابل تقلید و قابل پیروى است. کسى نمى‏تواند بگوید که اگر امیرالمؤمنین، صبر و بصیرت، یعنى بیدارى و پایدارى داشت به خاطر این بود که امیرالمؤمنین بود. همه در این خصوصیت باید سعى کنند که خودشان را به امیرالمؤمنین نزدیک کنند؛ هرچه هست و استعدادشان باشد.